(Trích Đăm Săn – sử thi Tây Nguyên)
I. Khái quát văn bản
1. Khái niệm về Sử thi
Sử thi là những tác phẩm tự sự dân gian có quy mô lớn, sử dụng ngôn ngữ có vần, nhịp, xây dựng những hình tượng nghệ thuật hoành tráng, hào hùng để kể về một hay nhiều biến cố lớn diễn ra trong đời sống cộng đồng của cư dân thời cổ đại.
Có hai tiểu loại sử thi dân gian:
- Sử thi thần thoại là loại sử thi kể về sự hình thành thế giới, sự ra đời của muôn loài, sự hình thành các dân tộc, các vùng cư trú thời cổ đại của họ hoặc cũng có khi kể về sự xuất hiện nền văn minh buổi đầu. Ở nước ta có một số bộ sử thi tiêu biểu cho tiểu loại này như: Đẻ đất đẻ nước (Mường), Ẳm ệt luông (Thái), Cây nêu thần (M’nông),….
- Sử thì anh hùng là những câu chuyện kể về cuộc đời và những chiến công hiển hách của người anh hùng – người đại diện cao nhất cho sự giàu có, quyền lực, sức mạnh và ước mơ của cộng đồng người thời cổ đại. Các tác phẩm tiêu biểu trong tiểu loại này là: Đăm Săn, Đăm Di, Xinh Nhã, Khinh Dú (Ê- đê) Dam Noi (Ba-na),… Trong số những tác phẩm này thì tác phẩm được biết đến rộng rãi và nổi tiếng hơn cả là sử thi Đăm Săn.
→ Sử thi Đăm Săn là sử thi Anh hùng
2. Xuất xứ Chiến thắng Mtao Mxây
Đăm Săn (hay còn gọi là Bài ca chàng Đăm Săn) là pho sử thi nổi tiếng của người Ê-đê
Sử thi Đăm Săn thường được diễn xướng theo lối kể khan, trong đó già làng vừa kể, hát, vừa sử dụng nét mặt, điệu bộ để diễn tả câu chuyện bên bếp lửa nhiều đêm liền, trong các nhà dài trên chòi rẫy, vào dịp lễ hội hay lúc nông nhàn. Nghe kể Đăm Săn là một truyền thống văn hóa của người Ê-đê.
3. Tóm tắt nội dung và vị trí đoạn trích Chiến thắng Mtao Mxây
Vị trí: Đoạn trích Chiến thắng Mtao Mxây thuộc phần giữa của tác phẩm sử thi Đăm Săn
Sau khi về làm chồng hai chị em tù trưởng Hơ Nhị và Hơ Bhị, Đăm Săn trở nên một tù trưởng giàu có và uy danh lừng lẫy. Các tù trưởng Kên Kên (Mtao Grứ) và tù trưởng Sắt (Mtao Mxây) lừa lúc Đăm Săn cùng các nô lệ lên rẫy, ra sông lao động sản xuất đã kéo người tới cướp phá buôn làng của chàng và bắt Hơ Nhị về làm vợ. Cả hai lần ấy Đăm Săn đều tổ chức đánh trả và chiến thắng, vừa cứu được vợ lại vừa sáp nhập được đất đai của cải của kẻ địch khiến cho oai danh của chàng càng lừng lẫy, bộ tộc càng giàu có và đông đúc hơn.
4. Tóm tắt diễn biến trận đánh
¤ Đăm Săn khiêu chiến và thái độ ngạo nghễ của Mtao Mxây.
¤ Bước vào cuộc chiến
Hiệp đấu thứ nhất:
Hai bên lần lượt múa khiên:
- Mtao Mxây múa trước: tỏ ra kém cỏi (khiên kêu lạch xạch như quả mướp khô).
- Đăm Săn múa khiên: tỏ ra tài giỏi hơn hẳn (múa trên cao, gió như bão; múa dưới thấp, gió như lốc).
→ Kết quả hiệp đấu: Mtao Mxây chạy khắp nơi để tránh đường khiên Đăm Săn múa
Hiệp đấu thứ hai:
- Đăm Săn múa khiên: sức mạnh như gió bão. Cây giáo đâm liên tiếp Mtao MXây nhưng không thủng.
→ Kết quả
- Đam Săn nhờ sự giúp đỡ của Ông Trời đã cắt được đầu của Mtao Mxây.
- Dân làng Mtao Mxây nhất loạt theo Đam Săn về ngôi làng mới.
5. Bố cục đoạn trích Chiến thắng Mtao Mxây
Bố cục đoạn trích được chia thành 3 phần
- Phần 1: Từ đầu đến “Đăm Săn giết chết Mtao Mxây”: Cảnh trận đánh giữa hai tù trưởng với phần thắng thuộc về Đăm Săn.
- Phần 2: Tiếp theo đến “Họ đến bãi ngoài làng, rồi vào làng”: Cảnh Đăm Săn cùng nô lệ ra về sau chiến thắng.
- Phần 3 (Còn lại): Cảnh Đăm Săn ăn mừng chiến thắng.
6. Nghệ thuật Chiến thắng Mtao Mxây
Xây dựng thành công nhân vật anh hùng sử thị; ngôn ngữ trang trọng, giàu hình ảnh, nhịp điệu; phép so sánh, phóng đại.
7. Ý nghĩa đoạn trích Chiến thắng Mtao Mxây
Đoạn trích khẳng định sức mạnh và ca ngợi về đẹp của người anh hùng Đăm Săn — một người trọng danh dự, gắn bó với hạnh phúc gia đình và tha thiết với cuộc sống bình yên, phồn vinh của thị tộc, xứng đáng là người anh hùng mang tầm vóc sử thi của dân tộc Ê- đê thời cồ đại.
II. Tìm hiểu Đoạn trích Chiến thắng Mtao Mxây
1. Hình tượng Đăm Săn trong trận chiến với Mtao Mxây
¤ Đăm Săn khiêu chiến Mtao Mxây run sợ
¤ Khi vào cuộc chiến:
Hiệp một
- Trong khi Mtao Mxây múa khiên trước, Đăm Săn vẫn giữ thái độ bình tĩnh, thản nhiên → Điều này thể hiện bản lĩnh của chàng.
- Mtao Mxây đã lộ rõ sự kém cỏi nhưng vẫn nói những lời huênh hoang.
Hiệp hai
- Đăm Săn múa khiên làm cho Mtao Mxây hốt hoảng trốn chạy với bước cao bước thấp → Thể hiện sức mạnh của Đăm Săn và sự yếu sức của Mtao Mxây.
- Mtao Mxây cầu cứu Hơ Nhị quăng cho miếng trầu → càng yếu sức
- Đăm Săn cướp được miếng trầu → sức chàng tăng lên.
Hiệp ba
- Đăm Săn múa khiên dũng mãnh và đuổi theo Mtao Mxây
- Đăm Săn đâm trúng Mtao Mxây nhưng không thủng được áo hắn. Chàng phải cầu cứu thần linh
Hiệp bồn:
- Đăm Săn được thần linh giúp sức
- Chàng đuổi theo và giết chết kẻ thù.
→ Với lồi mô tả song hành, lồi so sánh phóng đại, Đăm Săn hơn hẳn Mtao Mxây về cả tài năng, sức lực, phẩm chất và phong độ. Đòi vợ chỉ là cái cớ, cao hơn chính là mở mang bờ cõi, làm nổi uy danh cộng đồng → Đăm Săn là một nhân vật anh hùng sử thi đích thực
2. Thái độ của mọi người đối với chiến thắng của Đăm Săn
2.1. Dân làng Mtao Mxây
Ba lần Đăm Săn kêu gọi thì cả ba lần mọi người đều hưởng ứng (số 3 tượng trưng cho số nhiều): “Không đi sao được, tù trưởng chúng tôi đã chết, lúa chúng tôi đã mục, chúng tôi còn ở với ai”
→ Họ nhất trí xem Đăm Săn là tù trưởng, là anh hùng của họ.
Mỗi lần đối đáp có sự khác nhau, biến đổi, phát triển
→ Qua ba lần hỏi – đáp, lòng trung thành tuyệt đối của mọi nô lệ đối với Đăm Săn ngày càng
được tô đậm
Mọi người cùng ra về theo Đăm Săn đông vui như đi hội: “Đoàn người đông như bầy cà tông, đặc như bầy thiêu thân, ùn ùn như kiến như mối”
→ Ý nghĩa: Thể hiện sự thống nhất cao độ giữa quyền lợi, khát vọng của cá nhân anh hùng đối với cộng đồng, bộ tộc. Thể hiện lòng yêu mến, sự tuân phục của tập thể cộng đồng đối cá nhân anh hùng → Đây cũng là biểu hiện của ý thức dân tộc
2.2. Thái độ của dân làng Đăm Săn
- Hân hoan chào đón người anh hùng chiến thắng trở về
- Đồng lòng hưởng ứng lời kêu gọi của tù trưởng: mở tiệc ăn mừng chiến thắng
→ phấn khởi, vui mừng, tự hào
2.3. Thái đô của các tù trưởng xung quanh
“nhà Đăm Săn .. các vị tù trưởng đều từ phương xa đến”
Kéo đến ăn mừng chiến thắng của Đăm Săn như ăn mừng chiến thẳng của chính mình
→ Người anh hùng được toàn thể cộng đồng suy tôn tuyệt đối
3. Cảnh ăn mừng chiến thắng
Hình ảnh Đăm Săn được miêu tả hòa với lũ làng trong niềm vui chiến thắng:
- Đông vui nhộn nhịp
- Ăn mừng hoành tráng
Đăm Săn hiện lên ngoài vẻ đẹp hình thể còn là sức mạnh uy vũ, vô biên trong con mắt ngưỡng mộ của lũ làng :
→ Cách miêu tả phóng đại tạo ấn tượng với độc giả
4. Đặc sắc nghệ thuật
Nghệ thuật so sánh, phóng đại
So sánh tương đồng: như lốc gào, như những vệt sao băng
So sánh tăng cấp:
- đoạn tả cảnh Đăm Săn múa khiên
- đoạn tả cảnh đoàn người đông đảo: “Tôi tớ ….cõng nước”
- Đoạn mô tả thân hình lực lưỡng của Đăm Săn: “Bắp chân … xà dọc”
So sánh tương phản: tả cảnh múa khiên của Đăm Săn và Mtao Mxây
Các hình ảnh, sự vật được đem ra làm chuẩn so. sánh được lấy từ thể giới thiên nhiên, từ vũ trụ bao la
→ Đề cao tầm vóc lớn lao của người anh hùng, khát vọng không có giới hạn của cộng đồng Ê-đê về một tương lai hùng mạnh, thịnh vượng.
Chúc các bạn hoàn thành tốt bài Chiến thắng Mtao Mxây
Biên Tập_ Dân Khối C
